جای خالی یوز های ایرانی - وبلاگ کلشی ها

به گزارش وبلاگ کلشی ها، اعتماد نوشت: شرایط یوزپلنگ آسیایی در ایران سال هاست به مرحله بحرانی رسیده، اقدامات حفاظتی زیادی اجرا شده، ولی کافی نبود. یوزپلنگ حالا در آستانه انقراض است و همین تعداد اندک به جامانده هم در جاده ها به راحتی تلف می گردد. جاده عباس آباد- میامی مسیر مرگ این یوزهاست و با توجه به آمار بالای تلفات آن، کم کم فعالیت هایی برای فنس کشی آن از طرف گروه های غیردولتی شروع شده است.

یکی از گروه های فعال در زمینه حفاظت از یوز چند روز پیش اطلاع داد که در ایران حداقل 25 یوز بر اثر تصادف در جاده جان شان را از دست داده اند. از این تعداد تنها 13 یوزپلنگ در محور میامی-سبزوار و بین سال های 1389 تا 1402 بر اثر تصادف از بین رفته اند و با توجه به اینکه جمعیت این گونه کمتر از 40 فرد برآورد می گردد، این حجم از تلفات بر اثر تصادفات جاده ای اثر غیرقابل جبرانی بر بقای یوز آسیایی دارد.

یکی از مهم ترین مصوبات برای ایمن سازی این جاده، کاهش سرعت خودرو ها در این مسیر بود که با وجود تصویب در کمیسیون راه های کشور هنوز اجرایی نشده است و سرعت اجرایی شدن مصوبه، نصب دوربین سرعت سنج و نورپردازی جاده به اذعان سازمان محیط زیست با شرایط بحرانی حفاظت یوز همخوانی ندارد.

یک ماه پیش علی سلاجقه، رییس سازمان محیط زیست اطلاع داد که انتقال 20میلیارد تومان اعتبار از وزارت راه و شهرسازی به سازمان حفاظت محیط زیست برای اجرای حصارکشی در محدوده قلمرو یوزپلنگ آسیایی در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده استان سمنان مصوب شده و قرار است نصب دوربین های کنترل سرعت هم طی یک تا دو ماه آینده در محدوده قلمرو یوزپلنگ آسیایی در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده استان سمنان تکمیل گردد.

از طرف دیگر روشنایی جاده در 10 کیلومتری محدوده قلمرو یوزپلنگ آسیایی در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده استان سمنان انجام شد، به تصویب رسیده و باید در این مسیر کار نصب سرعت گیر، خط کشی عمودی و عرضی و ساماندهی زیرگذر از دیگر برنامه ها در محدوده قلمرو یوزپلنگ آسیایی در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده استان سمنان هم انجام گردد، ولی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست می گوید سرعت انجام مصوبات ایمن سازی جاده مطلوب نیست.

پراکندگی یوز ها در ایران، به دست آوردن تعداد دقیق آن ها را سخت نموده و هنوز برنامه تکثیر در اسارت هم به نتیجه ای نرسیده است. طرحی که از سال 97 به صورت رسمی آغاز شد، اما مسکوت مانده و فعلا خبری از آن نیست و البته منتقدان کمی هم ندارد. عطیه تک تهرانی مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی درباره آخرین شرایط طرح تکثیر در اسارت شرح داده است.

بعد ازآخرین پایش تعداد یوزپلنگ ها که سال 1401 منتشر شد، آمار جدیدی به تعداد یوز های ماده و توله اضافه شده است؟

سال جاری تنها یک زادآوری ثبت کردیم که آن هم در بهار به وسیله خورشید رخ داد و چهار توله اش به جهان آمدند. تعداد ماده ها تغییر ننموده و مورد جدیدی ثبت نکردیم. یکی از یوز های ماده هم به نام ماجراد فروردین سال جاری کشته شد؛ یعنی از هفت ماده یوز که سال گذشته آمارشان به ثبت رسید، یکی کم شده احتمالا حداقل شش یوز ماده داریم.

چهارتوله هم سال جاری اضافه شدند، اما از تعداد توله های به ثبت رسیده سال قبل هم کم شده اند و نمی دانیم که از موارد ثبت شده سال قبل کدام زنده اند، فقط می دانیم که یکی از توله های هلیا در جاده کشته شده، اما نمی دانیم تلما توانسته توله ها را بزرگ کند یا خیر؟ تا عکس جدیدی از آن ها نگیریم، نمی توانیم آمار دقیقی از توله ها ارایه کنیم. فقط می توانیم بگوییم از آمار پارسال یک توله و یک ماده کم شده و به آمار سال جاری چهار توله اضافه شده. به خاطر همین همواره در انتها سال گزارش می دهیم که بتوانیم آمار یک سال را جمع بندی کنیم.

شرایط پروژه تکثیر در اسارت به کجا رسید؟

هیچ کس روی این پروژه تمرکز نمی نماید و فقط نقدها زیادی درباره آن مطرح می گردد. انتقاد همواره راحت است، اما مساله این است که الان اتفاق موثر و چشمگیری نیفتاده، چون این پروژه حداقل سه توله داشته است. تقریبا پروژه ای مسکوت محسوب می گردد. علت اصلی آن هم همین انتقادهاست؛ منتقدان آن قدر توانسته اند فشار بیاورند که سازمان محیط زیست خطر کار بیشتر را نمی پذیرد. نه اینکه نخواهند کاری انجام دهند، اما چیزی که ما توقع داریم انجام گردد، صورت نمی پذیرد.

ایده اولیه پروژه متعلق به چه کسی بود؟

ما پروتکل تکثیر نیمه اسارت -نه اسارت- را داشتیم؛ پروژه ای که سازمان از ما درخواست کرد. جانمایی را هم انجام و به سازمان تحویل دادیم، اما درنهایت تصمیم گیری وانتقال آن به محل دیگری بدون اینکه در جریان باشیم، انجام شد. ما اصلا اطلاع نداشتیم که می خواهند پروژه را به توران انتقال دهند. تا الان هم خود سازمان محیط زیست کار را به صورت مستقل پیش برده و گاهی هم از ما درباره آن مشورت می گیرد، اما در نهایت کار خودش را می نماید.

طرح از چه زمانی آغاز شد؟

طرح پروژه تکثیر در اسارت را آقای جوکار -زمانی که در پروژه بین المللی یوزپلنگ بودند-ارایه دادند، اما به دلایلی اجرا نشد. با این حال از همان زمان مطرح می گردد و از سال 97 به صورت رسمی آغاز شد؛ چون بالاخره حرف ما را قبول کردند که دیگر یوز ماده ای در زیستگاه های جنوبی نیست و همه نر هستند و این نر ها هم بالاخره تمام می شوند و باید از ژن شان استفاده بگردد و بالاخره سازمان محیط زیست جدی تر گرفت و کار از آنجا آغاز شد.

این مساله هم وجود داشت که یوز ها کجا بروند؟ اول قرار شد یوز های تهران به یزد بروند و یوز های یزد زنده گیری بشوند که بتوانیم تلفیقی از ژن داشته باشیم و حالا متاسفانه به دلایل متعدد و با کارشکنی های افراد، یوز ها به یزد نرفتند و تصمیم بر این شد که آن ها را به توران منتقل نمایند.

در این منطقه هم فنس تکثیر احداث شد. دلبر و کوشکی و ایران به توران منتقل شدند و به علت اینکه هیچ جفت گیری ای بین دلبر و کوشکی و حتی ایران اتفاق نمی افتاد، یک نر دیگر از طبیعت زنده گیری کردند که نتیجه آن همان سه توله ای بود که فقط پیروز از بین آن ها زنده ماند و متاسفانه بعدا آن هم از بین رفت. در مجموع طرح تا الان نتیجه خاصی نداشته است.

نظر سازمان درباره ادامه پروژه چیست؟

نه اینکه نمی خواهند کاری انجام دهند، اما چیز ایده آلی که ما به عنوان حفاظت گر انتظار داریم انجام گردد، صورت نمی گیرد. در حقیقت انگار می گویند همین یوز هایی که هستند از بین نروند و یک چیز حداقلی از آن ها بگیرند، ولی ما انتظار داشتیم که پروژه خیلی بهتر از این پیش برود که تا الان انجام نشده است. سازمان محیط زیست جلسه برگزار می نماید، اما تا الان خروجی خاصی نداشته که بخواهند اطلاع رسانی نمایند، ولی بالاخره در دستور کار واقع شده است.

ما وسط ماجرا نیستیم و تا الان هیچ نقشی در پروژه تکثیر در اسارت نداشتیم و بار ها هم این موضوع را اعلام نموده ایم. فقط همان سال اول در زمینه دوربین مداربسته یاری مالی کردیم که نصب کردند و تمام شد. از ما مشورت گرفتند، ولی نظر های ما اعمال نمی گردد، اما ما در برخی از جلسات بودیم و نظر دادیم. ما به سفر آفریقا رفتیم و داده هایی که از آنجا به دست آوردیم را ارایه دادیم. ولی آنچه ما فکر می کردیم درست است، انجام نشد.

تعداد دوربین ها در منطقه ها حفاظت شده کافی است؟

ما هیچ وقت به این شرایط نمی رسیم که بگوییم تعداد دوربین های نصب شده کافی است؛ چون در یک میلیون هکتار اصلا نشدنی است و دیگر باید از این دست بکشیم که آیا تعداد دوربین هایی که می گذاریم کافی است یا نه؟ پایش ها تا الان به اندازه کافی اجرا شده است و از جایی به بعد دیگر نتایج مشترکی به دست می آورید. در سال 1400 پایش های ما به صورت سیستماتیک انجام می شد و نزدیک به 90 دوربین تله ای در توران و میان دشت داشتیم. تا الان در ایران و در چنین مقیاسی دوربین گذاری انجام نشده است.

داده هایی که آن سال به دست آوردیم و تعداد یوزی که ثبت شد کمتر از سال 1401 بود. یعنی این طور نیست که اگر تعداد دوربین بیشتر گردد، تعداد یوز بیشتری هم ثبت می کنید. از یک جایی به بعد دیگر نتیجه نمی گیرید و این براساس تجربه است که در کدام منطقه ها دوربین قرار دهید و به چه شکل آن را نصب کنید.

درست است که در سال 1401 شناخت مان نسبت به منطقه نسبت به سال قبل از آن بسیار بیشتر شد؛ چون اولین سالی بود که در توران دوربین می گذاشتیم، اما نوسانات جمعیتی و زادآوری ها که بیشتر یا کمتر ثبت می گردد دیگر ربطی به تعداد دوربین ها ندارد. برای همین ما دیگر نباید دنبال این باشیم که تعداد دوربین ها را بیشتر کنیم، چون فقط انرژی بیشتری می برد و نتیجه بیشتری نمی گیریم.

طرح جست وجوگران امید به نتیجه رسید؟

طرح جست وجوگران امید ما هم آن طور که می خواستیم پیش نرفت؛ یکی از دلایلش بودجه اش بود که متاسفانه به خاطر تحریم به دست مان نرسید. به صورت مقطعی انجام دادیم، اما کار کامل متوقف نشد. ما آمار یوز هایی که خارج از منطقه ها حفاظت شده، ثبت می گردد را داریم. محیط بان ها عکس هایی که می گیرند و نقاطی که ثبت شده را برای ما می فرستند و وقت هایی که در منطقه باشیم از منطقه بازدید می کنیم و این طور نیست که بی اطلاع باشیم.

در چه منطقه های رد یوز دیده شده است؟ گزارش شده بود که در کرمانشاه و کرمان و خراسان جنوبی هم دیده شده است.

در کرمانشاه هیچ وقت یوزی دیده نشده؛ گزارشی بود که هیچ وقت اثبات نشد و من بعید می دانم که یوزی آنجا باشد. یزد هم که آخرین یوزش از بین رفت. در خراسان جنوبی هم که خیلی وقت است، دیده نشده و آخرین بار سال 99 یا 1400 بوده که آرش دیده شده و با دوربین تله ای عکس گرفتند. بعید می دانم هنوز زنده باشد. حتی اگر زنده مانده باشد هم سال های آخر عمرش را می گذراند؛ چون او هم همسن یوز یزد بود.

در کرمان هم خیلی وقت است که مشاهده ای انجام نشده است، آخرین آن تنها یک لاشه بود که در سال 97 دیده شد. در مجموع در زیستگاه جنوبی چیزی باقی نمانده است و یزد هم که کلا جمعیت یوزش را از دست داد. الان فقط در زیستگاه شمالی که توران و میان دشت است و منطقه ها آزاد -بین خراسان رضوی و خراسان شمالی و سمنان- می توانیم امیدوار باشیم. در حال حاضر یوز ها در این منطقه ها می چرخند و گزارش هایی هم که محیط بان ها به ما می دهند همه در این منطقه هاند.

برای منطقه ها آزاد و حفاظت نشده هم برنامه ای دارید؟

در حال حاضر می خواهیم تمرکزمان بیشتر روی منطقه ها آزاد باشد. به خاطر تصادف هایی که در جاده ها اتفاق می افتد، کمپینی راه اندازی شد که تمرکزمان روی آن است. می خواهیم با فشار به دولت بتوانیم تاثیرگذاری داشته باشیم و جاده میامی - عباس آباد فنس کشی بگردد. علاوه بر این روی منطقه ها آزاد تمرکز داریم، چون یوز های توران از منطقه خارج شده اند و در منطقه ها آزاد دیده می شوند و برای آن ها هم باید فکری بگردد؛ هیچ کدام از این ها شرایط ایده آلی ندارند و فقط کوشش می کنیم تلفات کمتری داشته باشیم. اینکه یوز ها از منطقه ها حفاظت شده خارج می شوند کار حفاظت را سخت می نمایند، چون از جاده ها رد و کشته می شوند.

در یک مورد هم در دهان یک یوزپلنگ زالو دیده شد؛ چون ظاهرا آب منطقه ها آزاد پر از زالو بوده است. علاوه بر این ممکن است یوز با سگ گله یا مردم محلی درگیری داشته باشد یا حتی ممکن است توله زنده گیری گردد. در منطقه ها آزاد و جاده ها هر اتفاقی ممکن است برای یوز بیفتد.

نمی توان آمار دقیقی از تعداد یوز های خارج شده از منطقه توران خاطرنشان کرد، اما هلیا با توله هایش چندین بار از جاده رد شده یا یک نر بالغ چهارساله که زالو در دهانش بود و باعث مرگش شد، فهمیدیم که از منطقه خارج شده. یک ماده دیگر به نام مهتاب هم بوده که قبلا در منطقه عباس آباد و توران عکسش را گرفته بودیم، اما الان از منطقه خارج شده است. آن ها در حال حرکتند و اغلب قابل شناسایی نیستند که بتوانیم بگوییم کدام است. برخی ها را می شناسیم و برخی ها را نه، اما بالاخره عکس یوز ثبت شده و می دانیم که از منطقه خارج شده اند.