جشن چله تابستان - وبلاگ کلشی ها

به گزارش وبلاگ کلشی ها، خبرنگاران : امروز 10 مرداد است . همان چله تابستان که از بزرگترها می شنوید. در سال های گذشته در این روز جشن چله تابستان در شهرهای مختلف ایران برگزار می شده که سال جاری به علت مقارن شدن با ایام سوگواری سالار شهیدان برگزار نمی گردد. جشن چله یادگار نیاکان ماست و از جشن های باستانی کشور ما به شمار میرود . این روز به طولانی ترین روز سال 1401 شناخته می گردد. عکس های گزارش مربوط به سالهای گذشته است.

به گزارش وبلاگ کلشی ها ، جشن چله تابستان، جشن نوروز بل، جشن نیلوفر، چله تموز، زیارتگاه نارکی، تمامی این اسامی حکایت از یک جشن بزرگ در میانه فصل تابستان در ایران باستان دارند که در بسیاری شهرهای ایران مثل بیرجند و کرمانشاه و یزد برگزار می گردد.

جشن چله تموز، در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. چله بزرگ یکی از جشن های ایرانی بوده که امروزه فراموش شده است اما در جنوب خراسان طولانی ترین روز سال را هنوز هم گرامی می دارند اما نه با آن اهمیتی که برای شب چله زمستان یا شب یلدا قائل هستند. چهل یا چله تموز حدودا از اول تیر ماه شروع می شد و تا دهم مرداد ماه ادامه می یافت. معمولا شروع این چهل روز با طولانی ترین روز سال شروع می گردد.

خراسان یکی از جاهایی است که جشن چله تموز هنوز در آن کم وبیش وجود دارد. در تقویم محلی بیرجند چله بزرگ تابستان از اول تیرماه شروع می گردد و تا دهم مردادماه ادامه می یابد و چله خرد تابستان از دهم مرداد شروع و تا سی ام این ماه ادامه دارد. در جنوب خراسان از اول تیرماه تا دهم مردادماه را چله تموز، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را چله خرد، از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه را چله کلو، از دهم بهمن ماه تا آخر این ماه را چله خرد می گویند.

خراسانی می گوید:

نه از شو مو منالم نه که از روز نه از یلدا گیله درم نه چله تموز

هموقذر فهمیدم دمین ای جهان که آسونی د بعد سختی میه هنوز

معنی شعر خراسانی: نه از شب من گله و ناله دارم و نه از روز نه از یلدا و نه از تموز.

در قدیم روزهای بعد از نوروز را به دو چهل تقسیم می کردند چل روز اول که چله معتدل است و چل روز بعد که روزهای گرما است بعد از چله دوم چله تموز شروع می گردد که داغ ترین روزهای سال است.

سعدی درباره این روز می نویسد:

عمر برف است و آفتاب تموز

اندکی ماند و خواجه غَرّه هنوز

ای تهی دست رفته در بازار

ترسمت پُر نیاوری دستار

این آیین که چله تابستان هم به آن می گویند پس از اسلام در زمان دیلمیان که خود را وارث حکومت هایی مانند اشکانیان و ساسانیان و هخامنشیان می دانستند رونق گرفت و به نام نوروز بل میان مردم رواج پیدا کرد.

زمان این اقدام مبدا تازه سال شماری دیلمی شد که این مبدا دقیقا برابر است با روز دوشنبه هرمزد روز اولین روز از سال پنج هزار و 454 باستانی یزدگردی قدیم و 71 هزار و 82 روز پیش از مبدا هجری شمسی است.

مراسم شروع سال تازه نوروز بل به طور متغیر وابسته به محل برگزاری و نحوه قراردادن پنج روز کبیسه بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار می گردد.

جشن نوروزبل از قبل از اسلام بوده است. این آیین از دیلمان شروع شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد و به آن در استان گیلان سال دیلمی می گویند و با اختلاف 12 روز در استان مازندران نیز برگزار می گردد و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است.

از زمان های قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل موجب کاهش برف و سرما در زمستان می گردد در اجرای این مراسم زیباترین لباس های خود را می پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک می گفتند.

در زمان قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می توانستند با فروش محصول خود زندگی شان را سامان دهند و از همین رو سال نوی خود را در این زمان برگزار می کردند.

در این جشن 10 مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می آیند و دورتا دور آتش می چرخند و نوازنده های محلی موسیقی را با شدت و شور می نوازند.خورشید که در حال غروب باشد و زمان روشن کردن آتش فرا می رسد و هیزم های آغشته به نفت که شعله ور می شوند، مردم به آن نزدیک می شوند و همه باهم این شعر را می خوانند:

گروم گروم گروم بل با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله

نوروز ما و نوروز بل نوروز ماه و شعله آتش نوروزی

نو سال ببی، سال سوسال تازه باشد و سال روشنائی

نو بدی خؤنه واشو تازه باشد و تازه گردد و خانه آباد و با برکت

پس از شعرخوانی همگی سال نو را به هم تبریک می گفتند:گالشان لباس های کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر اضافاتی را که نمی خواستند برای سال بعد استفاده نمایند در آتش می سوزاندند و به نوعی هم آتش را وسیله خبررسانی و هم جز مقدسات چهارگانه آفرینش می دانستند و در کنار آتش به ستایش اهورامزدا می پرداختند و از او برای سال تازه طلب خیر، نیکی و برکت می کردند.

بنا به روایتی دیگر فلسفه آیین نوروزبل را آیین خراجی دانسته اند به این معنا در زمانی که گالشان گندم خود را درو نموده، گل گاوزبان و فندق را به بازار عرضه می کردند و از گوسفندان خود شیر و دیگر محصولات لبنی را به دست می آوردند وقت آن می رسید تا اجاره، خراج یا مالیات خود را به ارباب یا فئودال بپردازند و سهم خود را برداشت نمایند.

برای سپاس گزاری از اهورامزدا در نوروز بل دور یکدیگر جمع می شدند و به شکرانه نعمت آتش روشن می کردند و سال تازه خراجی را به یکدیگر تبریک می گفتند.

امروزه نیز زرتشتیان در 12 تا 16 امرداد ماه به گونه ای دیگر به اجرای این جشن می پردازند و همه در یزد به زیارتگاه پیر نارکی می فرایند و با سرود و نیایش اهورامزدا را به فردید دادن مهر و نعمت و زندگی می ستایند و سرودهایی از اوستا را زمزمه نموده و به نیایش اهورامزدا (دانای هستی بخش) خداوند یگانه می پردازند.

معمولا روزهای اول تیر و یا روز 31 خرداد (21ژوئن) طولانی ترین روز سال در نیم کره شمالی زمین است زیرا در این روز خورشید نسبت به روزهای گذشته به مقدار بخشی از ثانیه بیشتر در آسمان باقی خواهد ماند و روز را طولانی تر خواهد نمود. به علت اینکه سیاره زمین حول محور خود با درجه 5/23 در حرکت است طی روزی خاص از سال و با به حداقل رسیدن فاصله منطقه قطبی با خورشید این پدیده که به انقلاب تابستانی نیز معروفیت دارد رخ می دهد و در بعضی از سال ها این اتفاق 30 خرداد (20 ژوئن) رخ می دهد و در بعضی سال ها 31 خرداد (21 ژوئن)و یا اول تیر ماه اتفاق می افتد.

این پدیده برای گذشتگان نیز شناخته شده بوده است در ایران جشن نیلوفر و یا چله تموز با این پدیده ارتباط داشته است و در قدیم علی رغم اینکه ابزارهای دقیق سنجش زمان وجود نداشت و تنها از چارطاقی ها و خانه فنجان یا ساعت آبی تا حدودی ساعت آفتابی استفاده می شد اما با همین ابزارهای ساده، طولانی ترین روز سال و کوتاه ترین روز سال را با کمی اختلاف معین می کردند. 4 قرن قبل از تولد مسیح برای این روز تقویمی طراحی نموده بودند که با استفاده از نور خورشید زمان دقیق آن معین می شد.

جشن نیلوفر

جشن نیلوفر به چله تموز ارتباط دارد. به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه زمان جشن نیلوفر ششم تیرماه (خردادروز از تیرماه) است. با توجه به شواهد دیگر به نظر می رسد که گل نیلوفر از نظر باورهای مردمی با خورشید و احیاناً با میترا/ مهر در پیوند بوده باشد. زمان شکوفایی سالانه گل نیلوفر (نیلوفر صحرایی و باغی) و نیز زمان شکوفایی روزانه آن با خورشید هماهنگ است. زمان گل دهی آن در چله تموز (طولانی ترین روز) و در ایام عمودی ترین تابش های خورشید و زمان شکوفایی روزانه گل نیلوفر نیز همراه با سپیده و طلوع خورشید است و هر روز همراه با بردمیدن خورشید شکوفا می گردد.